Sáng kiến kinh nghiệm Bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh Trung học cơ sở qua chủ đề truyện ngắn

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh Trung học cơ sở qua chủ đề truyện ngắn

1. UBND HUYỆN BA VÌ TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ CAM THƯỢNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC VIẾT VĂN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ QUA CHỦ ĐỀ TRUYỆN NGẮN Lĩnh vực/ Môn : Ngữ văn Cấp học : Trung học cơ sở Tên Tác giả : Ngô Thị Tố Loan Đơn vị công tác:Trường THCS Cam Thượng – Ba Vì- Hà Nội Chức vụ: Giáo viên NĂM HỌC 2022-2023
2. 1 MỤC LỤC Phần 1: Đặt vấn đề 2 1. Lí do chọn đề tài 2 2. Mục đích, nhiệm vụ của đề tài 3 3. Đối tượng, phạm vi NC, đối tượng khảo sát và phương pháp NC 4 Phần 2: Giải quyết vấn đề: Kinh nghiệm tổ chức dạy học theo chủ đề “Bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh Trung học cơ sở qua chủ đề truyện ngắn” 6 Chương I: Những cơ sở lí thuyết và kế hoạch hoạt động 1. Nội dung vấn đề dạy học theo chủ đề tích hợp 8 2. Biện pháp tổ chức Chương II: Tiến trình dạy học chủ đề 9 1. Buổi thứ nhất: Hình thành kiến thức cơ bản về truyện ngắn 2. Buổi thứ hai: Công bố một số tác phẩm đã hoàn thành 12 3. Buổi thứ ba: Tổng kết, trao giải thưởng cuối chủ đề . 13 4. Những khó khăn và giải pháp trong tiến trình thực hiện chủ đề 14 5. Các kĩ năng đạt được 15 Phần 3: Kết luận và khuyến nghị 17 Tài liệu tham khảo 19 Kinh nghiệm bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh THCS qua chủ đề truyện ngắn
3. 2 A: ĐẶT VẤN ĐỀ I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI Ngày nay, với sự phát triển như vũ bão của khoa học, kĩ thuật và công nghệ, tri thức của loài người đang gia tăng nhanh chóng. Tình hình nói trên buộc phải xem lại chức năng truyền thống của người giáo viên là truyền đạt kiến thức, đặc biệt là những kiến thức của từng môn khoa học riêng rẽ. Giáo viên phải biết dạy tích hợp các khoa học, dạy cho học sinh cách thu thập, chọn lọc, xử lí các thông tin, đặc biệt là biết vận dụng các kiến thức học được trong việc xử lý các tình huống của đời sống thực tế. Theo hướng dạy học tích hợp, nhiều nước trên thế giới, trong đó có khu vực Đông Nam Á, đã đưa vào trường phổ thông các môn học/lĩnh vực như khoa học tự nhiên, khoa học xã hội và nhân văn. Một số nghiên cứu ở trong nước cho thấy, việc dạy học tích hợp ở môn Khoa học cũng đóng góp hình thành năng lực tìm hiểu khoa học từ đó giúp học sinh vận dụng để giải quyết những vấn đề trong thực tiễn; dạy học tích hợp chính là phương thức phát triển năng lực của học sinh. Điều đó có nghĩa là giáo dục phổ thông phải giúp học sinh có cái nhìn về thế giới trong tính chỉnh thể vốn có của nó, không bị chia cắt, tách rời thành từng môn, từng lĩnh vực quá sớm. Vì thế, nếu chúng ta tổ chức tốt dạy học tích hợp (từ việc xây dựng chương trình, biên soạn sách giáo khoa theo định hướng tích hợp cho đến việc tổ chức dạy học tích hợp) thì sẽ hình thành và phát triển năng lực cao nhất của người học: năng lực vận dụng kiến thức đặc biệt là vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống. Tôi chọn thực hiện chủ đề “Bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh trung học cơ sở qua chủ đề truyện ngắn” trong nhà trường như là một cách tạo nên hoạt động dạy-học tích hợp, với nhiều ý nghĩa. Nó đáp ứng được một yếu tố quan trọng trong thực tế dạy học là khiến học sinh có niềm yêu thích, hứng thú với môn học; rèn luyện tích cực những kĩ năng, kiến thức được học trong nhà trường kết hợp với cảm xúc và kinh nghiệm của bản thân. Đồng thời, đây cũng là cách thực hành chủ động và sâu sắc hoạt động dạy học tích hợp. II. MỤC ĐÍCH, NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI 1. Mục đích. Thứ nhất, đối với việc thực hiện Nghị quyết số 29NQ/TW ngày 04/11/2013 Hội nghị lần thứ 8 (khóa XI) của Đảng về đổi mới căn bản, toàn Kinh nghiệm bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh THCS qua chủ đề truyện ngắn
4. 3 diện giáo dục và đào tạo, việc chuyển mục tiêu dạy học từ định hướng kiến thức sang định hướng năng lực – trong đó có đổi mới hệ hình các hoạt động tổ chức dạy học, việc tiến hành dạy học theo chủ đề Bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh THCS qua chủ đề truyện ngắn là một hình thức tổ chức dạy học năng động, có chiều sâu để phát triển toàn diện năng lực học sinh, trong đó đặc biệt là năng lực thẩm mĩ và năng lực ngôn ngữ. Không chỉ thế, thực hiện tốt chủ đề này cũng là cách thầy và trò môn Ngữ văn trong nhà trường THCS tiếp cận một cách tích cực và sáng tạo mô hình trường học mới, theo 4 bước hoạt động: + Hoạt động khởi động + Hoạt động hình thành kiến thức + Hoạt động luyện tập + Hoạt động vận dụng 2. Nhiệm vụ của đề tài Đối với thực tiễn dạy học: có thể coi chủ đề Bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh THCS qua chủ đề truyện ngắn là một tổ hợp bài học thực hành Ngữ văn bổ ích trong nhà trường phổ thông. Trong chủ đề này, học sinh được tìm hiểu kĩ hơn về thể loại truyện ngắn, hệ thống hóa các truyện ngắn trong chương trình Ngữ văn THCS, ôn tập lại về văn tự sự. Từ đó, học sinh có thể tự mình sáng tác các tác phẩm truyện ngắn mang dấu ấn riêng cá nhân. Việc kiểm tra, đánh giá học sinh trong chủ đề được tiến hành theo tinh thần Công văn 4509/BGDĐT-GDTrH - Hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ giáo dục trung học năm học 2015-2016, tức là đánh giá qua cả một quá trình, với nhiều dạng sản phẩm, và ở nhiều góc độ đánh giá khác nhau. - Đối với sự phát triển của học sinh: Khi sáng tác truyện ngắn nói riêng, văn chương nói chung, học sinh cần quan sát cuộc sống xung quanh kĩ lưỡng, cảm nhận sâu sắc về thế giới để tìm ra một góc nhìn mới mẻ mang tính nhân văn. Vì thế, học sinh được bồi dưỡng về trí quan sát và lòng yêu thương với con người, vạn vật. Đây là những phẩm chất cần thiết để trẻ phát triển toàn diện nhân cách của mình. Đồng thời, thực hiện các yêu cầu bài học trong suốt quá trình học tập của chủ đề này, cùng với năng lực viết văn, học sinh cũng phát triển nhiều năng lực tiềm tàng của bản thân: + Năng lực tự học + Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo + Năng lực thẩm mỹ Kinh nghiệm bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh THCS qua chủ đề truyện ngắn
5. 4 + Năng lực ngôn ngữ và giao tiếp + Năng lực hợp tác + Năng lực công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) - Đối với xã hội: chủ đề Bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh THCS qua chủ đề truyện ngắn không chỉ góp phần giáo dục toàn diện người học, mà còn có thể phát hiện và bồi dưỡng những cây bút nhỏ tuổi, giới thiệu và phát hành qua các phương tiện thông tin đại chúng, để nâng cao đời sống tinh thần con người, trước hết là đời sống tinh thần của các bạn nhỏ lứa tuổi học trò. III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU Trong Khách thể nghiên cứu là tổng quát việc học tập của học sinh THCS dưới phương pháp dạy học tích hợp (gồm vấn đề tổ chức hoạt động, phương pháp huy động kiến thức, trình bày sản phẩm, đánh giá kết quả và nghiệm thu hiệu quả từ sự thay đổi của bản thân người học, ), đề tài nghiên cứu của tôi hướng tới đối tượng cụ thể là sự phát huy năng lực viết văn của học sinh THCS khi tham gia Chủ đề truyện ngắn do giáo viên phụ trách tổ chức ở trong nhà trường. Đối tượng khảo sát Tôi thực hiện việc khảo sát cho đề tài của mình trên nhóm đối tượng là các thành viên Câu lạc bộ Văn học của nhà trường THCS Cam Thượng (nơi tôi đang công tác, đồng thời tôi cũng là người phụ trách Câu lạc bộ). Nhóm đối tượng khảo sát này gồm khoảng 30 học sinh, chủ yếu là học sinh lớp 7 của năm học 2022-2023. Thực tế, việc thử nghiệm chủ đề truyện ngắn đã được thực hiện ở các khóa Câu lạc bộ trước đó, nhưng đến khóa này, tôi mới hướng cụ thể hơn và có dụng ý hơn đến việc đi tìm và tổng hợp các kết quả nghiên cứu IV. PHẠM VI THỜI GIAN, PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1. Phạm vi nghiên cứu Thực tế, việc tổ chức một chuỗi hoạt động theo chủ đề ở trong nhà trường có rất nhiều vấn đề liên quan. Nhưng để hướng tới trọng tâm là Đối tượng nghiên cứu đã trình bày ở trên, trong văn bản này tôi chỉ đề cập đến một số phạm vi sau đây: - Những vấn đề lí luận cho hình thức dạy học tích hợp - Những kiến thức nền tảng có liên quan đến văn tự sự và thi pháp truyện ngắn Kinh nghiệm bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh THCS qua chủ đề truyện ngắn
6. 5 - Các phương pháp tổ chức hoạt động theo chủ đề: nêu vấn đề như thế nào, học sinh chuẩn bị theo hình thức gì, cách thức trình bày và tổng hợp lí thuyết, học sinh thực hành viết truyện-công bố và chỉnh sửa tác phẩm - Cách thức đánh giá hiệu quả làm việc của học sinh thông qua quá trình và kết quả - từ đó đánh giá sự phát triển của năng lực viết văn của học sinh trước và sau khi thực hiện chủ đề. 2.Thời gian Bắt đầu nghiên cứu và áp dụng thực hiện từ năm học 2022-2023 và trong năm học tiếp theo ở Trường THCS Cam Thượng. V. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: Với việc nghiên cứu tài liệu, văn bản, tôi sử dụng các phương pháp: - Phương pháp phân tích và tổng hợp lí thuyết - Phương pháp phân loại và hệ thống hóa lí thuyết Với việc tổ chức thực hiện trong học sinh, tôi sử dụng các phương pháp: - Phương pháp quan sát khoa học: tôi quan sát quá trình thực hiện công việc của học sinh, để có đánh giá và điều chỉnh phù hợp, kịp thời - Phương pháp thực nghiệm khoa học: tôi chủ động tác động đến năng lực hoạt động tổng hợp của học sinh (năng lực thẩm mĩ, năng lực sáng tạo, năng lực ngôn ngữ, năng lực làm việc tập thể, năng lực ứng dụng công nghệ thông tin, ) bằng việc đặt học sinh vào một tình huống khoa học cụ thể: trình bày hiểu biết về truyện ngắn, và viết-công bố-sửa chữa hoàn thiện tác phẩm. - Phương pháp phân tích tổng kết kinh nghiệm: xem xét những thành quả thực tiễn trong hiện tại (khi thực hiện chủ đề), so sánh với quá khứ để rút ra tổng kết, bài học. Kinh nghiệm bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh THCS qua chủ đề truyện ngắn
7. 6 B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ KINH NGHIỆM TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ “BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC VIẾT VĂN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ QUA CHỦ ĐỀ TRUYỆN NGẮN” CHƯƠNG I: NHỮNG CƠ SỞ LÍ THUYẾT VÀ KẾ HOẠCH HOẠT ĐỘNG 1. NỘI DUNG VẤN ĐỀ DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP a/ Dạy học tích hợp • Khái niệm dạy học tích hợp Theo từ điển Tiếng Việt: “Tích hợp là sự kết hợp những hoạt động, chương trình hoặc các thành phần khác nhau thành một khối chức năng. Tích hợp có nghĩa là sự thống nhất, sự hòa hợp, sự kết hợp”. Theo từ điển Giáo dục học: “Tích hợp là hành động liên kết các đối tượng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học”. Dạy học tích hợp là cách tiếp cận giảng dạy liên ngành theo đó các nội dung giảng dạy được trình bày theo các đề tài hoặc chủ đề. Mỗi đề tài hoặc chủ đề được trình bày thành nhiều bài học nhỏ để người học có thể có thời gian hiểu rõ và phát triển các mối liên hệ với những gì mà người học đã biết. Với ý nghĩa định hướng các hoạt động dạy học, trong nhiều tài liệu người ta thường sử dụng thuật ngữ "dạy học tích hợp". Trong văn bản này chúng tôi sẽ dùng thuật ngữ " dạy học tích hợp " để chỉ quá trình dạy học, trong đó giáo viên quan tâm xây dựng các tình huống để HS học cách sử dụng phối hợp các kiến thức, kĩ năng từ các môn học hoặc lĩnh vực tri thức khác nhau, chúng được huy động và phối hợp với nhau, tạo thành một nội dung thống nhất, dựa trên cơ sở các mối liên hệ lý luận và thực tiễn được đề cập trong các lĩnh vực đó. Như vậy, dạy học tích hợp sẽ phát huy tối đa sự trưởng thành và phát triển cá nhân mỗi học sinh, giúp các em thành công trong vai trò người chủ gia đình, người công dân, người lao động tương lai. • Đặc trưng của dạy học tích hợp Mục đích của dạy học tích hợp là để hình thành và phát triển năng lực học sinh, giúp học sinh vận dụng để giải quyết những vấn đề trong thực tiễn của cuộc sống. Dạy học tích hợp có những đặc điểm sau đây: Kinh nghiệm bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh THCS qua chủ đề truyện ngắn
8. 7 - Lựa chọn những thông tin, kiến thức, kỹ năng cần cho học sinh thực hiện được các hoạt động thiết thực trong các tình huống học tập, đời sống hàng ngày, làm cho học sinh hòa nhập vào thế giới cuộc sống. - Làm cho quá trình học tập mang tính mục đích rõ rệt. b/ Năng lực vận dụng kiến thức của học sinh Năng lực học sinh là khả năng làm chủ hệ thống kiến thức, kỹ năng, thái độ phù hợp với lứa tuổi và vận hành (kết nối) chúng một cách hợp lý vào thực hiện thành công nhiệm vụ học tập, giải quyết hiệu quả những vấn đề đặt ra trong cuộc sống. Các năng lực cốt lõi của học sinh (thế kỉ XXI): - Năng lực làm chủ kiến thức các môn học cốt lõi bậc phổ thông: Kinh tế học, Tiếng Anh, Nhà nước, Nghệ thuật, Lịch sử, Địa lý, Ngôn ngữ, Toán, Khoa học, Ngoại ngữ, Giáo dục công dân. - Năng lực nhận thức về các chủ đề của thế kỷ 21: Nhận thức về thế giới, kiến thức về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, sức khỏe - Các năng lực suy nghĩ và học tập: năng lực giải quyết vấn đề và tư duy phê phán, năng lực giao tiếp, năng lực đổi mới và sáng tạo, năng lực hợp tác, năng lực học từ bối cảnh thực tế - Năng lực về công nghệ thông tin và truyền thông - Năng lực nghề nghiệp và kỹ năng sống: mềm dẻo linh hoạt và thích ứng, thúc đẩy và tự định hướng, lãnh đạo và trách nhiệm xã hội, • Sự cần thiết của việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh Việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh có ý nghĩa quan trọng trong việc giải quyết những nhiệm vụ đặt ra của học sinh như: vận dụng kiến thức để giải bài tập, tiếp thu và xây dựng tri thức cho những bài học mới hay cao nhất là vận dụng để giải quyết những vấn đề trong thực tiễn cuộc sống của các em. Phát triển năng lực vận dụng kiến thức có thể giúp cho học sinh: - Nắm vững kiến thức đã học để vận dụng những kiến thức giải quyết những bài tập hay xây dựng kiến thức cho bài học mới; nắm vững kiến thức đã học, có khả năng liên hệ, liên kết các kiến thức bởi những vấn đề thực tiễn liên quan đến kiến thức khoa học; - Vận dụng các kiến thức, kĩ năng vào trong học tập, trong cuộc sống giúp các em học đi đôi với hành. Giúp học sinh xây dựng thái độ học tập đúng đắn, Kinh nghiệm bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh THCS qua chủ đề truyện ngắn
9. 8 phương pháp học tập chủ động, tích cực, sáng tạo; lòng ham học, ham hiểu biết; năng lực tự học; - Đem lại niềm vui, tạo hứng thú học tập cho học sinh. Phát triển ở các em tính tích cực, tự lập, sáng tạo để vượt qua khó khăn, tạo hứng thú trong học tập. 2. BIỆN PHÁP TỔ CHỨC - Với kiến thức lí thuyết môn Ngữ văn: học sinh chủ động hệ thống hóa kiến thức trong sách giáo khoa thành một chuyên đề gộp để thuyết trình. Nội dung kiến thức Văn bản và Tập làm văn đều rải trong chương trình từ lớp 6 đến lớp 9, nhưng trong nhóm có sự phối hợp của học sinh nhiều khối nên các thành viên có thể hỗ trợ nhau một cách tích cực. - Với kiến thức tích hợp liên môn: học sinh sử dụng kiến thức Giáo dục công dân, Tin học, Mỹ thuật, Âm nhạc như một phần kĩ năng không thể thiếu trong suốt quá trình thực hiện nhiệm vụ của chủ đề. - Phần thực hành viết: trên nền kiến thức lí thuyết đã có, để dựng được 1 truyện ngắn hoàn chỉnh, đánh máy và gửi email tới nhóm, phát hành truyện, cũng chính là quá trình học sinh vận dụng kiến thức liên môn một cách nhuần nhuyễn để giải quyết tình huống thực tiễn của mình. Chúng không chỉ là kiến thức trong những bài học cụ thể, mà đã trở thành một phần năng lực cơ bản của học sinh, được hình thành dần dần trong suốt quá trình học tập trên lớp. - Phân công nhiệm vụ, kiểm tra tiến độ công việc, đánh giá thường xuyên, tổ chức báo cáo, nghiệm thu và rút kinh nghiệm về quá trình làm việc cũng như về sản phẩm: giáo viên phụ trách Câu lạc bộ. CHƯƠNG II. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC CHỦ ĐỀ Kết quả khảo sát sơ bộ trước khi thực hiện chủ đề (thu nhận thông tin qua hình thức vấn đáp và biểu quyết tại chỗ): - 100% học sinh có hứng thú với môn Ngữ văn (lí do tự nguyện đăng kí tham gia Câu lạc bộ) - 82% học sinh tin rằng mình hiểu rõ về truyện ngắn (vì đã đọc rất nhiều truyện ngắn, có đọc một chút lí thuyết để nhận diện, phân biệt được truyện ngắn với các thể loại khác) - 65% học sinh mong muốn mình cũng sẽ viết được truyện ngắn (25% không nghĩ đến chuyện này, 10% không có ý kiến) - 22% học sinh đã từng viết truyện ngắn (trong đó có 3 học sinh tự đăng ở các trang mạng, 2 học sinh viết nhưng không bao giờ công bố, ) Kinh nghiệm bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh THCS qua chủ đề truyện ngắn
10. 9 • Tiến trình các hoạt động 1. BUỔI THỨ NHẤT: Hình thành kiến thức cơ bản về truyện ngắn Hoạt động 1: - Giáo viên giới thiệu nội dung, mục đích, yêu cầu của buổi sinh hoạt. - Nhắc lại nhiệm vụ thuyết trình của từng nhóm. - Phát phiếu đánh giá hoạt động nhóm cho các thành viên. Hoạt động 2: Các nhóm lần lượt trình bày nội dung chuẩn bị của nhóm mình. (nội dung thuyết trình được phân công từ trước, hình thức trình bày do nhóm tự quyết định). a/ Nhóm 1: thuyết trình về khái niệm truyện ngắn - Nội dung thuyết trình: định nghĩa truyện ngắn, các đặc điểm chính của truyện ngắn, so sánh truyện ngắn và tiểu thuyết. - Phương tiện hoạt động: bản trình chiếu Powerpoint - Hình thức thuyết trình: 1 học sinh phụ trách máy tính, 2 học sinh trình bày. b/ Nhóm 2: Thuyết trình về các truyện ngắn được chọn dạy học trong chương trình Ngữ văn THCS - Nội dung thuyết trình: thống kê các văn bản truyện ngắn theo từng khối lớp, giới thiệu chung sơ lược, trình bày đặc sắc nội dung, nghệ thuật của tác phẩm. - Phương tiện hoạt động: bản vẽ dạng sơ đồ tư duy - Hình thức thuyết trình: đính sơ đồ lên bảng, 2 học sinh hỏi đáp về nội dung trình bày. c/ Nhóm 3: thuyết trình về kiến thức văn bản tự sự trong phần Tập làm văn của chương trình Ngữ văn THCS. - Thống kê các bài Tập làm văn về tạo lập văn bản và về văn bản tự sự, nội dung chính của bài học. - Phương tiện hoạt động: Bảng tổng hợp kiến thức, in trên giấy A0 tên bài kết hợp với phần nội dung bài học được trình chiếu trên máy tính. - Hình thức thuyết trình: người thuyết trình của nhóm 3 đóng vai giáo viên kiểm tra bài cũ của học sinh (là các thành viên trong Câu lạc bộ), có nhận xét, cho điểm (bằng phiếu khen tự vẽ) và chốt kiến thức chuẩn. d/ Nhóm 4: thuyết trình về 1 tác giả và 1 tác phẩm truyện ngắn nổi tiếng. - Nội dung thuyết trình: nhóm chọn tác giả Nguyễn Tuân và truyện ngắn “Lão Hạc” của Nam Cao. Kinh nghiệm bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh THCS qua chủ đề truyện ngắn
11. 10 - Phương tiện hoạt động: bản trình chiếu Powerpoint, sách truyện, tạp chí Văn học và tuổi trẻ. - Hình thức thuyết trình: + Về tác giả: HS xây dựng tiểu phẩm phóng viên phỏng vấn con trai nhà văn Nguyễn Tuân (tên nhân vật được hư cấu là ông Nguyễn Vinh – “bịa” theo họ nhà văn và tên học sinh) về cuộc đời, tính cách, tác phẩm, của nhà văn Nguyễn Tuân. Nội dung, hình ảnh được minh họa ở bản trình chiếu Powerpoint. + Về tác phẩm: HS thuyết trình theo nội dung trình chiếu trên màn hình, sau đó đọc phần bình giảng trên tạp chí Văn học và tuổi trẻ. Hoạt động 3: Học sinh nhận xét về phần làm việc của từng nhóm: nội dung, phương tiện, hình thức. Góp ý và bổ sung thêm thông tin. Cho điểm theo thứ tự từng nhóm. Học sinh thực hiện đánh giá hoạt động nhóm của bản thân và các thành viên khác trong nhóm. Hoạt động 4: Giáo viên phụ trách Câu lạc bộ chốt kiến thức và hướng dẫn viết. a/ Giáo viên chốt kiến thức: (1)Truyện ngắn là thể loại văn học khá quen thuộc trong nhà trường phổ thông, các tác phẩm truyện ngắn đươc chọn giảng trong chương trình có giá trị nội dung sâu sắc và giá trị nghệ thuật cao. (2)Học sinh đã học viết văn tự sự ở cấp Tiểu học, kiến thức về văn tự sự được hoàn thiện cơ bản trong suốt bậc học THCS. Tuy vậy kiến thức này mới được học sinh sử dụng để phân tích các tác phẩm được học, được đọc và ứng dụng viết bài theo đề bài Tập làm văn trong nhà trường. (3)Về truyện ngắn và một số đặc điểm cơ bản của truyện ngắn: - Truyện ngắn là một thể loại văn học. Nó thường là các câu chuyện kể bằng văn xuôi và có xu hướng ngắn gọn, súc tích và hàm nghĩa hơn các câu chuyện dài như tiểu thuyết. Truyện ngắn tái hiện một hình ảnh khách quan về đời sống, từ đó bày tỏ suy nghĩ, cảm nhận của tác giả về một vấn đề xã hội nào đó. - Các yếu tố cơ bản của truyện ngắn: + nhân vật: truyện ngắn thường chỉ xoay quanh 1 nhân vật + tình huống: truyện ngắn có thể có 1 hay nhiều tình huống, nhưng được “lạ hóa”. Kinh nghiệm bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh THCS qua chủ đề truyện ngắn
12. 11 + cốt truyện: có các sự kiện, tình tiết, các biến cố xảy ra liên tiếp, cái này tiếp sau cái kia, hoặc là cái này làm nảy sinh cái kia, dồn đẩy nhau đến điểm đỉnh của mâu thuẫn, buộc phải giải quyết, giải quyết xong vấn đề thì truyện kết thúc. + thời gian, không gian: tương đối hạn chế, không quá dài + ngôn ngữ: lời kể của tác giả và lời thoại, suy nghĩ của nhân vật linh hoạt, phong phú; thể hiện được cái “chất” riêng biệt của cả tác giả và nhân vật. + dung lượng: ngắn gọn. Có thể chưa đầy 1 trang giấy, có thể vài trang tới vài chục trang. + chủ đề: mỗi tác phẩm truyện ngắn có 1 chủ đề, chính là “suy nghĩ, cảm nhận của tác giả về một vấn đề xã hội nào đó”. b/ Hướng dẫn viết: • Một tác phẩm văn chương có ý nghĩa phải hướng tới các giá trị: CHÂN: là thật. Tác phẩm phản ánh cuộc sống đúng như nó đang diễn ra khách quan. Không cường điệu, không kịch tính quá đà, không có những diễn biến đột ngột trái quy luật tâm lí. Tất nhiên người viết thỏa sức hư cấu về tình huống, bối cảnh hay nhân vật, nhưng câu chuyện phản ánh đúng đặc điểm đời sống. THIỆN: là tốt. Câu chuyện cần hướng con người đến cái tốt đẹp. Có thể bi hay hài, cảm thương hay lạnh lùng, nhưng dư âm sau câu chuyện phải là cái nhìn gắn bó với đời, với người. MỸ: là đẹp. Đẹp trong lời văn, trong hình ảnh, trong cảm xúc. Muốn đẹp cần có sự chắt lọc, tránh xô bồ, tùy tiện. • Các bước hình thành một truyện ngắn: - Chọn ý tưởng về đề tài, chủ đề: nên gần gũi với cuộc sống, lứa tuổi, tính cách của chính bản thân người viết. - Chọn hình tượng nhân vật: ngoại hình, tính cách, lai lịch, đặc điểm, để thể hiện được tốt nhất ý tưởng chủ đề của mình. - Dựng tình huống: chọn một thời điểm, một hoàn cảnh nào đó để lôi cuốn các nhân vật, đòi hỏi nhân vật buộc phải bộc lộ đúng bản chất, tính cách, suy nghĩ thực sự của mình. - Tưởng tượng về bối cảnh, lập sơ đồ diễn biến của cốt truyện. Có thể xây dựng truyện ngắn có cốt truyện theo mạch khởi đầu-phát triển-cao trào-kết thúc hoặc kiểu truyện ngắn dòng tâm trạng. - Viết truyện. Chú ý yếu tố miêu tả, biểu cảm, nghị luận để nhân vật và câu chuyện có độ sâu sắc, dày dặn, phong phú. - Đọc lại, sửa chữa để tự hoàn thiện tác phẩm. Kinh nghiệm bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh THCS qua chủ đề truyện ngắn
13. 12 c/ Yêu cầu về nhà: - Mỗi thành viên Câu lạc bộ dựng cốt truyện, viết ít nhất 1 truyện ngắn. 2. BUỔI THỨ HAI: Công bố một số tác phẩm đã hoàn thành Hoạt động 1: Giới thiệu nội dung và cách thức buổi sinh hoạt. - Giáo viên nhắc lại yêu cầu của buổi hoạt động trước. - Sơ kết về các sản phẩm đã có: số lượng tác giả - tác phẩm, thời gian hoàn thành, nhận xét chung về chất lượng. - Giới thiệu về các tác phẩm sẽ được công bố trong buổi sinh hoạt. Trong thời gian có hạn, sẽ chỉ có 4-5 tác phẩm được chọn công bố, theo các tiêu chí: + tác phẩm hoàn thành và gửi về sớm nhất (để tuyên dương) + tác phẩm tốt nhất (theo nhận định chủ quan của giáo viên) + tác phẩm gợi vấn đề, giúp rút kinh nghiệm cho các thành viên khác, có thể biên tập thêm. - Giới thiệu hình thức công bố: tác giả sẽ tự đọc tác phẩm của mình, đảm bảo đúng ngữ điệu để các thành viên khác cảm nhận. Các thành viên khác lắng nghe (có bản photo tác phẩm đã được in ấn để theo dõi và đánh dấu nhận xét cho chính xác), sau đó cho ý kiến nhận xét về ưu, nhược điểm hoặc những đóng góp để tác phẩm hoàn thiện hơn. Tác giả trả lời, tiếp thu hoặc đối thoại với các ý kiến phản biện. - Hướng dẫn nội dung nhận xét: + tác phẩm đúng thể loại truyện ngắn + tác phẩm có ý tưởng mới mẻ thú vị, về góc nhìn đời sống, về tình huống, về cốt truyện hay về cách kết thúc, + ngôn ngữ diễn đạt trôi chảy, giàu hình ảnh, cảm xúc + hình tượng rõ nét, phản ánh chân thực cuộc sống + để lại cảm xúc tốt đẹp trong người đọc Hoạt động 2: Công bố một số tác phẩm (về kịch bản giáo án, giáo viên phụ trách chỉ dự định trước tác phẩm được công bố, còn ý kiến của người nghe và câu trả lời của tác giả là phát sinh trực tiếp tại buổi sinh hoạt). Tác phẩm 1: “Giấc ngủ” của Nguyễn Bình Nguyên. Tác phẩm 2: “Felicity” của Trần Ngọc Lân Tác phẩm 3: “Kỉ niệm buồn” của Vũ Hoàng Quân. Tác phẩm 4: “Một người tốt” của Đặng Duy Hưng Tác phẩm 5: “Nơi có mùa thu” của Hoàng Linh Nhàn. Kinh nghiệm bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh THCS qua chủ đề truyện ngắn
14. 13 - Sau mỗi tác phẩm là phần thảo luận. Khi ý kiến tương đối thống nhất sẽ chuyển sang tác phẩm tiếp theo. Hoạt động 3: Giáo viên sơ kết nội dung buổi sinh hoạt, giao tiếp việc về nhà. - Nhận xét chung và tổng hợp ý kiến về từng tác phẩm đã công bố. Nêu định hướng chỉnh sửa cụ thể cho từng tác phẩm. - Giới thiệu sơ lược các tác phẩm còn lại. Các thành viên sẽ tự tìm đọc trong hộp thư điện tử. Nếu là tác phẩm gửi riêng cho giáo viên, giáo viên sẽ cân nhắc các trường hợp cụ thể để chuyển tiếp vào hộp thư chung. - Các tác phẩm đã viết xong cần tiếp tục hoàn thiện, theo gợi ý của các thành viên CLB và giáo viên; hoặc tự rút kinh nghiệm từ việc nhận xét tác phẩm của bạn (quyết định sửa chữa là của tác giả). - Các thành viên tiếp tục viết và gửi về CLB. - Trước buổi sinh hoạt lần sau, các thành viên xem lược lại tiến trình thực hiện chủ đề và kết quả đã đạt được – về số lượng, chất lượng tác phẩm hoàn lại toàn bộ tác phẩm đã có, định hướng sơ bộ về trao giải thưởng truyện ngắn. Khung giải: 1 Nhất, 2 Nhì, 3 Ba và 3 Khuyến khích. 3. BUỔI THỨ BA: Tổng kết, trao giải thưởng cuối chủ đề Hoạt động 1: Giới thiệu nội dung và cách thức buổi sinh hoạt. - Giáo viên phụ trách tóm thiện. - Giới thiệu nội dung các hoạt động: + Đọc 2 tác phẩm được chỉnh sửa sau khi có góp ý từ buổi sinh hoạt trước + Đọc 2 tác phẩm tốt mới được gửi về Câu lạc bộ. Thảo luận sơ bộ. + Chọn ra các tác phẩm đoạt giải thưởng truyện ngắn của Câu lạc bộ. Tuyên dương, trao thưởng. + Các thành viên nêu ý kiến về thể loại truyện ngắn và kinh nghiệm viết, sửa chữa tác phẩm truyện ngắn. Hoạt động 2: Công bố bổ sung một số tác phẩm được hoàn thiện và tác phẩm mới: - Tác phẩm được hoàn thiện sau buổi sinh hoạt tuần trước: Tác phẩm 1: “Kỉ niệm buồn” của Vũ Hoàng Quân. Tác phẩm 2: “Một người tốt” của Đặng Duy Hưng - Tác phẩm tốt mới: Tác phẩm 1: “Con người ta ngày sau, ngày sau” của Nguyễn Phương Ngọc Tác phẩm 2: “Nhịp đèn đường” của Đoàn Phương Linh. (Tác phẩm được chọn giới thiệu là tác phẩm mang tính vấn đề, có nhiều điều để bàn bạc, thảo luận chứ không mang tính định hướng về kết quả trao giải). Kinh nghiệm bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh THCS qua chủ đề truyện ngắn
15. 14 - Các thành viên đánh giá, nhận xét. Hoạt động 3: Đánh giá, trao thưởng tác phẩm xuất sắc + bước 1: chọn 9 tác phẩm tốt nhất bằng biểu quyết. + bước 2: chọn giải Nhất, Nhì, Ba, Khuyến khích bằng phiếu cho điểm. Hoạt động 4: Tổng kết chủ đề. - Học sinh nêu ý kiến về thể loại truyện ngắn và kinh nghiệm viết, sửa chữa tác phẩm truyện ngắn. - Giáo viên phụ trách đánh giá tinh thần, chất lượng tham gia của các con trong suốt quá trình thực hiện chủ đề. - Dự kiến sử dụng sản phẩm: các tác phẩm tốt (gồm cả tác phẩm đoạt giải và chưa đoạt giải) sẽ được chọn gửi tới các cuộc thi viết dành cho lứa tuổi học sinh và gửi đăng trên các ấn phẩm báo chí có uy tín (Báo Thiếu niên tiền phong, tạp chí Văn học và tuổi trẻ, ). Cuối năm học, các tác phẩm có chất lượng của các chủ đề được tập hợp lại in thành Tập san văn học. - Dự kiến thời gian và nội dung của chủ đề sinh hoạt tiếp theo: tháng 4/2022 – chủ đề “Trường lớp, thầy và bạn”. 4. NHỮNG KHÓ KHĂN VÀ GIẢI PHÁP TRONG TIẾN TRÌNH THỰC HIỆN CHỦ ĐỀ Tuy đã lên kế hoạch công việc khá kĩ lưỡng từ trước, nhưng trong quá trình thực hiện chủ đề này, tôi và các học cũng gặp phải không ít khó khăn, đến từ các nguyên nhân cả khách quan lẫn chủ quan. Nhưng theo tôi, chính những khúc mắc này cũng là một phần của khám phá, để tự mình và các bạn nhỏ có thể tìm ra giải pháp giải quyết tốt nhất – hợp lí và khả thi. Khó khăn Giải pháp Trình độ không đồng - Chia đều học sinh các trình độ, các lớp vào các nhóm đều giữa học sinh các khác nhau; có sự luân phiên ghép nhóm trong mỗi hoạt nhóm. động. Học sinh không phát - Chốt thật chuẩn kiến thức thể loại ở buổi đầu tiên, giúp triển được truyện hoặc học sinh nhận diện và phân biệt được truyện ngắn. viết không đúng yêu - Giáo viên phụ trách cần hướng dẫn rất cụ thể, có những cầu của chủ đề. dẫn chứng gợi mở để thành viên biết cách tìm ý tưởng, phát hiện vấn đề từ cuộc sống xung quanh, khởi đầu một tác phẩm. Học sinh nản chí hoặc - Có hình thức khuyến khích, khen thưởng với những không thể bắt đầu tác thành quả ban đầu của các thành viên. Kinh nghiệm bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh THCS qua chủ đề truyện ngắn
16. 15 phẩm. - Không nhất thiết mọi thành viên đều phải có tác phẩm ngay trong quá trình thực hiện chủ đề. Kiến thức và cảm hứng có thể “ngấm” sau đó một thời gian dài. - Việc có tác phẩm được động viên, nhưng không bắt buộc. Các thành viên có động lực, nhưng không áp lực. Thực tế, sáng tác một tác phẩm là hoạt động sáng tạo, phải thực sự có cảm hứng, và cả quyết tâm mới có thể hoàn thành, và tác phẩm mới có chất lượng tốt. Thành viên có thể không có tác phẩm trong chủ đề này, nhưng vẫn tích cực tham gia nhóm thuyết trình, nhận xét thảo luận về tác phẩm khác, thì kĩ năng và kiến thức liên môn vẫn được củng cố chắc chắn. Thời gian hoạt động - CLB sinh hoạt nhóm buổi theo chủ đề, không nhất thiết Câu lạc bộ không thường xuyên hàng tuần. nhiều, khi học sinh vẫn - GV phụ trách CLB tập hợp thành viên vào các thời phải đảm bảo chương điểm không quá căng thẳng về áp lực kiểm tra thường trình chính khóa. xuyên và định kì. - CLB sinh hoạt vào ngày cuối tuần, để đảm bảo thuận lợi cho việc tham gia của thành viên từ các lớp. - Thời gian làm việc chung theo nhóm của thành viên sẽ do các bạn tự thỏa thuận thống nhất linh hoạt theo lịch riêng của từng bạn trong nhóm. 5. CÁC KĨ NĂNG ĐẠT ĐƯỢC Các kĩ năng mà học sinh đạt được là điều tôi rất quan tâm trong suốt quá trình thực hiện chủ đề truyện ngắn, chứ không phải chỉ kết quả cuối cùng. (1) Kĩ năng làm chủ kiến thức các môn học cốt lõi: học sinh không chỉ nắm kiến thức môn học theo đòi hỏi của bài học trên lớp mà còn ứng dụng thực hành liên môn trong việc xử lí các tình huống cụ thể theo yêu cầu thực tiễn. (2) Kĩ năng nhận thức về các vấn đề của xã hội: nắm bắt bản chất của đời sống để phản ánh vào tác phẩm, hướng tới giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo sâu sắc. (3) Nhóm kỹ năng học tập và sáng tạo Kinh nghiệm bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh THCS qua chủ đề truyện ngắn
17. 16 a/ Sự sáng tạo • Thể hiện tính độc đáo và sáng tạo trong công việc • Phát triển, thực thi và truyền tải những ý tưởng mới đến người khác • Cởi mở và hăng hái với những quan điểm mới mẻ và phong phú b/ Kỹ năng tư duy độc lập và giải quyết vấn đề • Đưa ra những lý lẽ vững chắc để bảo vệ quan điểm của mình • Đưa ra những lựa chọn vả những quyết định phức tạp (có sửa chữa, biên tập hay không; sửa chữa biên tập theo cách nào, ) • Hiểu sự tương quan giữa các hệ thống (kiến thức, kĩ năng, ) • Xác định và đưa ra những câu hỏi quan trọng để phân tích những quan điểm khác nhau và hướng đến những giải pháp. c/ Kỹ năng giao tiếp và hợp tác • Diễn đạt suy nghĩ vả ý tưởng một cách rõ ràng và hiệu quả qua hình thức nói và viết. • Thể hiện khả năng làm việc hiệu quả với những đội nhóm khác nhau • Thể hiện sự linh họạt và sự sẵn lòng hợp tác trong việc đưa ra những thỏa thuận cần thiết để hoàn thành một mục đích chung • Thể hiện tinh thần trách nhiệm với những công việc cần sự hợp tác. • Tập hợp trí tuệ của các nhóm khi thích hợp • Thể hiện sự hòa đồng và hành vi đạo đức Hành động một cách có trách nhiệm vì những lợi ích của tập thể. (4) Nhóm kỹ năng sống và kỹ năng nghề nghiệp. Sự linh hoạt và thích nghi • Thích nghi với các vai trò và trách nhiệm khác nhau • Làm việc hiệu quả trong một môi trường không có sự ưu tiên • Kiểm soát nhu cầu hiểu biết vả học tập của bản thân • Rèn luyện thêm các kỹ năng và tìm hiểu thêm những kiến thức ngoài những điều căn bản cần thiết để khám phá và mở rộng sự hiểu biết. • Thể hiện sự chủ động để phát triển kỹ năng tới mức chuyên nghiệp • Xác định, lập thứ tự ưu tiên và hoàn thành công việc. • Sử dụng thời gian hiệu quả vả quản lý khối lượng công việc. (5) Đặc biệt, kĩ năng sử dụng ngôn ngữ tiếng Việt một cách thuần thục:từ sử dụng đúng, chính xác, trong sáng đến sử dụng hay, giàu tính nghệ thuật. Kinh nghiệm bồi dưỡng năng lực viết văn cho học sinh THCS qua chủ đề truyện ngắn